Đường Lên Đỉnh Olympia: Thành công và nỗi lo chảy máu chất xám

Lâm Trực@

Hà Nội, 4/9/2024 – Cuộc thi Đường Lên Đỉnh Olympia là một trong những chương trình giáo dục truyền hình nổi tiếng và lâu đời nhất tại Việt Nam, được phát sóng lần đầu vào năm 1999. Với mục tiêu tìm kiếm và tôn vinh những học sinh xuất sắc từ khắp các vùng miền, chương trình đã tạo ra một sân chơi trí tuệ sôi động, nơi các thí sinh không chỉ thể hiện kiến thức sâu rộng mà còn chứng tỏ bản lĩnh và sự tự tin để vượt qua các thử thách cam go. Tuy nhiên, một câu hỏi quan trọng đã dấy lên sau nhiều năm tổ chức: Các quán quân nhận học bổng du học tại Úc có quay trở lại Việt Nam hay không? Đây là một chủ đề đáng suy ngẫm và tranh cãi.

Nhìn lại chặng đường của chương trình, không thể phủ nhận rằng Đường Lên Đỉnh Olympia đã giúp Việt Nam tìm ra nhiều nhân tài xuất sắc. Các thí sinh phải vượt qua các vòng thi với kiến thức phong phú về nhiều lĩnh vực từ khoa học tự nhiên đến xã hội và văn hóa. Chỉ những học sinh có năng lực vượt trội mới có thể giành được ngôi vị quán quân và nhận học bổng trị giá 35.000 USD để du học tại Úc. Những thành tích này khiến các quán quân Olympia trở thành niềm tự hào của gia đình, nhà trường, và cả quốc gia.

Tuy nhiên, thành công này cũng đặt ra một câu hỏi lớn: Liệu Việt Nam có đang mất đi những tài năng sáng giá nhất của mình do các quán quân chọn ở lại nước ngoài thay vì quay trở về phục vụ quê hương?

Một vấn đề lớn đã xuất hiện khi phần lớn các quán quân sau khi du học đã chọn ở lại Úc làm việc và định cư thay vì trở về Việt Nam. Theo thống kê, sau 19 năm, chỉ có 2/17 quán quân quay trở về nước. Hiện tượng này đã dẫn đến sự lo ngại về “chảy máu chất xám,” khi những tài năng xuất sắc không quay về phục vụ đất nước mà lại đóng góp cho sự phát triển của quốc gia khác.

Vậy nguyên nhân của hiện tượng này là gì? Trước hết, có thể nói rằng điều kiện làm việc và nghiên cứu ở Việt Nam chưa thực sự hấp dẫn các du học sinh. Ở Úc, các quán quân được tiếp cận với cơ sở vật chất hiện đại, môi trường nghiên cứu tiên tiến, và một môi trường làm việc chuyên nghiệp. Sự khác biệt này tạo ra một sự chênh lệch đáng kể so với Việt Nam, nơi môi trường làm việc còn tồn tại những bất cập như thiếu hỗ trợ tài chính và kỹ thuật, cũng như các rào cản từ hệ thống quản lý chưa thực sự trọng dụng nhân tài.

Thêm vào đó, có vấn đề về “cú sốc văn hóa ngược” khi các du học sinh trở về nước sau nhiều năm học tập và làm việc ở nước ngoài. Nhiều người gặp khó khăn trong việc hòa nhập lại vào môi trường làm việc và xã hội tại Việt Nam, nơi mà tư duy, lối sống, và cách thức làm việc có thể khác biệt so với những gì họ đã quen thuộc ở nước ngoài. Ví dụ điển hình là Hồ Ngọc Hân, nhà vô địch năm thứ 9 của chương trình, đã gặp khó khăn trong việc hòa nhập sau khi trở về và quyết định quay lại Úc để tiếp tục học lên tiến sĩ.

Khi nhìn rộng hơn vào vấn đề, một số ý kiến cho rằng chương trình Đường Lên Đỉnh Olympia có thể được coi là một cơ chế tinh vi mà phía Úc đã thiết kế để thu hút nhân tài từ Việt Nam. Thông qua việc tài trợ học bổng toàn phần tại Đại học Kỹ thuật Swinburne cho các quán quân, Úc không chỉ tạo điều kiện thuận lợi để các thí sinh xuất sắc của Việt Nam tiếp cận nền giáo dục tiên tiến, mà còn có cơ hội giữ lại những tài năng này để phục vụ cho sự phát triển của quốc gia mình.

Việc thu hút nhân tài quốc tế, đặc biệt là từ các nước đang phát triển, là một chiến lược phổ biến mà nhiều quốc gia phát triển như Úc áp dụng. Các quốc gia này thường có các chính sách thu hút sinh viên quốc tế, bao gồm việc cấp học bổng, tạo điều kiện cho sinh viên ở lại làm việc sau khi tốt nghiệp, và thậm chí cung cấp con đường định cư dễ dàng. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh kinh tế quốc tế, việc thu hút nhân tài từ các nước khác là một phần quan trọng trong chiến lược phát triển của nhiều quốc gia.

Từ góc nhìn này, có thể lập luận rằng chương trình Đường Lên Đỉnh Olympia, với phần thưởng học bổng du học tại Úc, đã trở thành một phương tiện giúp Úc chọn lọc và giữ lại những nhân tài xuất sắc của Việt Nam. Việc các quán quân Đường Lên Đỉnh Olympia chọn ở lại Úc sau khi tốt nghiệp là minh chứng rõ ràng cho thấy chương trình này đã đạt được mục tiêu của mình đối với Úc.

Tuy nhiên, cần phải nhìn nhận một cách khách quan rằng bản thân chương trình Đường Lên Đỉnh Olympia không thể bị quy kết là hoàn toàn vì lợi ích của Úc. Chương trình đã và đang đóng góp rất lớn trong việc phát hiện và phát triển tài năng trẻ của Việt Nam. Nó mở ra nhiều cơ hội cho các thí sinh, giúp họ tiếp cận nền giáo dục quốc tế, tích lũy kinh nghiệm và kiến thức để có thể áp dụng vào thực tế khi quay trở về Việt Nam.

Vấn đề cần giải quyết không phải là việc chương trình có nên tồn tại hay không, mà là làm thế nào để Việt Nam có thể tận dụng tốt hơn những tài năng đã được đào tạo ở nước ngoài. Điều này đòi hỏi một chiến lược quốc gia toàn diện nhằm thu hút và giữ chân nhân tài, tạo điều kiện thuận lợi để họ phát huy tối đa khả năng của mình tại quê hương.

Cuộc thi Đường Lên Đỉnh Olympia đã thành công trong việc tìm kiếm và phát hiện nhân tài cho Việt Nam, nhưng gặp phải thách thức lớn trong việc giữ chân những tài năng này ở lại phục vụ đất nước. Đây là một câu chuyện buồn nhưng cũng là một lời cảnh tỉnh, để Việt Nam xem xét lại chính sách và môi trường của mình, từ đó có những bước đi thích hợp để không chỉ thu hút mà còn giữ chân những tài năng mà quốc gia đã dày công đào tạo.

Đường Lên Đỉnh Olympia đã mang đến những thành công vang dội, nhưng để biến những thành công ấy thành lợi ích thực sự cho đất nước, Việt Nam cần nhanh chóng tìm ra giải pháp để những tài năng không chỉ tỏa sáng ở đấu trường quốc tế mà còn đóng góp vào sự phát triển của quê hương.